Czysty monopol to sytuacja, w której wyłącznie jedna firma ma prawo do produkcji i dostarczania danego dobra lub usługi na rynku. Konkurencja jest nieobecna, a kontrolę nad cenami i ilością danych produktów ma jedynie monopolista. Zachęcamy do zapoznania się z naszym artykułem, w którym omówimy główne cechy czystego monopolu oraz podamy przykłady i przyczyny jego powstania.
Czysty monopol – definicja
Czysty monopol, inaczej monopol pełny to sytuacja rynkowa, w której istnieje tylko jeden dostawca lub producent danego dobra bądź usługi na rynku, a klienci nie mają alternatywnych opcji wyboru. Czysty monopol może prowadzić do nieefektywności ekonomicznych, do których można zaliczyć np. bardzo wysokie ceny i niską jakość produktów/usług. W związku z tym czysty monopol zwykle podlega regulacjom rządowym w celu ochrony interesów konsumentów i zapewnienia sprawiedliwej konkurencji.
Czysty monopol – charakterystyka
Czysty monopol i jego cechy charakterystyczne. Czym się wyróżnia? Wymienimy jego najważniejsze cechy. Oto one:
- Jeden dostawca: jest tylko jeden dostawca czy producent danego dobra lub usługi na rynku. Brak konkurencji w tym zakresie.
- Brak substytutów: monopolista ma pełną kontrolę nad produktem czy usługą, dla której nie ma zamienników czy substytutów na rynku, więc chcąc czy nie chcąc, konsumenci muszą korzystać z produktu/usługi monopolisty.
- Wysoka bariera wejścia: zwykle na rynku monopolistycznym są wysokie bariery wejścia, dlatego innym firmom trudno wejść na ten konkretny rynek i konkurować z monopolistą. Bariery mogą obejmować np. regulacje rządowe, koszty inwestycji czy prawa patentowe.
- Całkowita kontrola cen: monopolista ma kontrolę nad cenami oferowanych przez siebie produktów lub usług, więc bez problemu może je ustalać na takim poziomie, aby mieć maksymalne zyski.
- Możliwe efekty uboczne: częstym problemem jest wspomniana już nieefektywność ekonomiczna taka jak np. nadmierne ceny, niezadowalająca jakość produktów lub usług. Brak konkurentów nie motywuje do doskonalenia oferty.
Monopol pełny – przykłady
Jakie mogą być przykłady pełnego monopolu? Pierwszym są krajowe monopole telekomunikacyjne. Nie każdy wie, że w niektórych krajach takich jak np. Chiny (China Telecom) czy Arabia Saudyjska (Saudi Telecom Company) narodowe firmy telekomunikacyjne mają pełny monopol lub dominują na tym rynku.
Z kolei przykładem pełnego monopolu państwowego może być system sprzedaży alkoholu w Szwecji. Szwedzi mogą kupić alkohol o zawartości powyżej 3,5% alkoholu jedynie w Szwedzkim Systemie Monopolowym (Systembolaget).
Trzecim przykładem pełnego monopolu jest United States Postal Service w Stanach Zjednoczonych. USPS ma wyłączne prawo do dostarczania listów i paczek w kraju. Oczywiście w kraju są też prywatne firmy kurierskie (np. UPS), ale konkurencja jest ograniczona w zakresie dostarczania tradycyjnej poczty.
Monopol czysty a maksymalizacja zysku – jak osiągnąć największy zysk z czystego monopolu?
Jak osiągnąć największy zysk z czystego monopolu? Przede wszystkim należy dostosować cenę i ilość produkcji. Monopolista musi ustalić, jaka cena zmaksymalizuje zysk. Należy podjąć kilka kroków takich jak:
- określenie krzywej popytu;
- obliczenie krzywej przychodów;
- obliczenie krzywej kosztów;
- maksymalizacja zysku, czyli dążenie do punktu, w którym różnica między krzywą przychodów a krzywą kosztów jest największa;
- ustalenie ceny i ilości produkcji, tak aby czerpać z tego maksymalny zysk;
- wdrożenie strategii cenowej;
- ciągłe monitorowanie rynku i gdy zajdzie potrzeba – dostosowywanie ceny.
Najczęstsze przyczyny powstania monopolu
Co uznaje się za najczęstsze przyczyny powstania monopolu?
- Za kluczową przyczynę powstania monopolu uznaje się wysokie bariery wejścia, które sprawiają, że inne firmy mają problemy z wejściem na rynek i konkurowaniem z tym jednym dostawcą.
- Częstą przyczyną jest także posiadanie kontroli nad kluczowych surowcami, zasobami lub infrastrukturą, co umożliwia danej firmie uzyskanie monopolu w konkretnej branży.
- Duże firmy, produkujące towary na dużą skalę, mogą pozwolić sobie na obniżanie kosztów produkcji na jednostkę produktu, przez co mniejszym konkurentom trudno zaoferować lepsze, korzystniejsze ceny.
- Przyczyną powstania monopolu może być również przewaga sieciowa. Wzrost wartości produktów lub usług, idący w parze z liczbą użytkowników może prowadzić do monopolu. Wówczas firma, która była pierwsza na rynku, zdobyła sporą liczbę klientów, może pozostać na swojej pozycji ze względu na przewagę sieciową.
- Firmy dostarczające produkty o doskonałej jakości lub wyjątkowych cechach, spełniające potrzeby klientów, mogą uzyskać spore grono lojalnych klientów i tym samym pozycję monopolistyczną.
- Za powstanie monopolu mogą odpowiadać również prawa patentowe czy własność intelektualna. Firmy je posiadające, mogą mieć wyłączne prawa do produkcji konkretnego produktu przez jakiś czas, a to prowadzi do monopolu na rynku związanym z daną technologią.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
1. Czy pełny monopol i czysty monopol są tym samym?
Zgadza się. Czysty monopol bywa nazywany również “pełnym monopolem”, a czasem również “absolutnym monopolem”. Terminy te są używane zamiennie i odnoszą się do sytuacji, w której na rynku jest tylko jeden dostawca lub producent danego dobra lub usługi, a konkurencja jest nieobecna.
2. Jakie przesłanki muszą zostać spełnione, aby powstał pełny monopol?
Aby powstał pełny monopol, konieczne jest spełnienie pewnych przesłanek. Przede wszystkim chodzi tutaj o to, że produkt lub usługa oferowana przez monopolistę nie powinna mieć substytutów ani alternatywnych produktów, które spełniają te same funkcje lub potrzeby. Powinny istnieć także bariery wejścia na rynek, które mogą obejmować np. koszty kapitałowe lub prawa patentowe. Do innych przesłanek zaliczamy m.in. brak przewagi sieciowej, brak konkurencji czy posiadanie wyłącznych praw lub koncesji.
3. Czy czysty monopol się opłaca?
Odpowiedź na to pytanie zależy od perspektywy. Łatwo można się domyślić, że dla monopolisty jak najbardziej czysty monopol może być opłacalny. Ma on bowiem pełną kontrolę nad rynkiem. Jednak dla konsumentów nie zawsze bywa opłacalny, ponieważ wiąże się często z wyższymi cenami produktów, ich niską jakością czy ograniczonym wyborem.
4. Czy każdy może stworzyć czysty monopol?
W teorii tak, ale w praktyce jest to niezwykle trudne zadanie. Aby można było stworzyć czysty monopol, konieczne jest spełnienie kilku kluczowych warunków. Przede wszystkim monopolista musi oferować produkt lub usługę, która jest wyjątkowa i nie da się jej zastąpić niczym innym. Należy też pamiętać o barierach wejścia na rynek, dużej konkurencji czy chociażby regulacjach rządowych.
5. Czy kapitał ma znaczenie przy zakładaniu czystego monopolu?
Kapitał przy zakładaniu czystego monopolu jak najbardziej ma znaczenie, jednakże nie można go uznać za czynnik determinujący możliwość utworzenia takiego monopolu. Są bowiem też inne czynniki, które odgrywają kluczową rolę, takie jak np. bariery wejścia, regulacje rządowe, unikalność produktu lub usługi czy kontrola nad zasobami lub technologią.
6. Ile przedsiębiorstw występuje w roli sprzedawcy w czystym monopolu?
W czystym monopolu występuje wyłącznie jedno przedsiębiorstwo w roli sprzedawcy danego dobra lub usługi na rynku. To oznacza brak konkurencji wśród firm i alternatywnych dostawców tego samego produktu lub usługi. To wiąże się z tym, że monopolistyczne przedsiębiorstwo może kontrolować ceny, ilość produkcji i jakość produktu lub usługi.
