Badania przeprowadzone na panelu Ariadna pokazują, że większość Polaków uważa aktualny system podatkowy w Polsce za skomplikowany, niesprawiedliwy i niezrozumiały. Niestety, podobne wnioski płyną z raportu International Tax Competitiveness 2022. Polska zajęła 28 miejsce na 38 państw OECD, podczas gdy Estonia uplasowała się na pozycji lidera. Francja znalazła się na samym końcu rankingu. Sprawdź, jakie są mocne i słabe strony systemu podatkowego w Polsce!
System podatkowy w Polsce – z czego się składa?
Na czym polega system podatkowy w Polsce? Aktualnie w naszym kraju wyróżniamy kilkanaście rodzajów podatków, przy czym większość z nich ma charakter bezpośredni. To oznacza, że podatnicy płacą je bezpośrednio do urzędu skarbowego, jednocześnie ponoszą ich ciężar ekonomiczny. Możemy do nich zaliczyć:
- PIT (podatek dochodowy od osób fizycznych),
- CIT (podatek dochodowy od osób prawnych),
- podatek leśny,
- podatek rolny,
- podatek od nieruchomości,
- podatek od środków transportowych,
- podatek od spadków i darowizn,
- podatek od posiadania psów,
- PCC (podatek od czynności cywilnoprawnych).
Warto również wspomnieć o podatkach pośrednich, których ciężar da się przerzucić. Do tej grupy zaliczamy:
- podatek VAT,
- podatek od gier,
- podatek akcyzowy.
Wszystkie rodzaje podatków są ze powiązane prawnie i ekonomicznie, tworząc system podatkowy. W szerokim rozumieniu w jego skład wchodzą również:
- organy administracji samorządowej i rządowej,
- krajowe i międzynarodowe prawo podatkowe.
Klasyfikacje podatków
Istnieje też inny podział podatków:
- podstawowe – dotyczą szerokiej grupy podatników. To główne źródło dochodów dla budżetu państwa i samorządu terytorialnego. Należy zaznaczyć, że w dużym stopniu wpływają na decyzje podejmowane przez przedsiębiorców. Możemy do nich zaliczyć podatek CIT, PIT, VAT i podatek akcyzowy,
- uzupełniające – są zróżnicowane podmiotowo. Mają one za zadanie uszczelnić obecny system podatkowy w Polsce. Dotyczą różnych sytuacji i zdarzeń podatkowych. Wśród nich znalazł się m.in. podatek tonażowy, leśny, rolny, od spadków i darowizn, czy od nieruchomości. Dodatkowo zaliczamy do nich podatek od gier, czynności cywilnoprawnych, środków transportowych, wydobycia kopalin (ale nie wszystkich).
Jeśli za główne kryterium przyjmiemy przedmiot opodatkowania, wyróżniamy następujące rodzaje podatków:
- konsumpcyjne – zależą od wysokości dochodu podatnika, przeznaczonego na cele konsumpcyjne,
- dochodowe – źródłem jest dochód, czyli różnica między przychodem a kosztem jego uzyskania,
- majątkowe – pod uwagę brany jest majątek podatnika,
- przychodowe – przychód podatnika stanowi przedmiot opodatkowania.
Jak działa system podatkowy w Polsce?
Co wpływa na system podatkowy w Polsce? Kluczową rolę odgrywają czynniki ekonomiczne, do których możemy zaliczyć fazę etapu gospodarczego i wybór źródeł podatkowych. Oprócz tego należy rozważnie dobrać podmioty gospodarcze, na które mamy nałożyć obowiązek płatności. Władze powinny również ustalić adekwatną wysokość podatków.
Ponadto eksperci wskazują na istotną rolę czynników wewnętrznych. Przede wszystkim zaliczamy do nich warunki gospodarcze i społeczne panujące w kraju. Warto również zwrócić uwagę na stopień gospodarczy państwa, typ ustroju politycznego, czy autorytet i obowiązki osób pełniących funkcje publiczne.
Raport International Tax Competitiveness wskazuje mocne i słabe strony systemu podatkowego w Polsce. Jednym z kluczowych atutów jest stawka CIT (19% podstawy opodatkowania), podczas gdy średnia stawka dla OECD wynosi 23,6%. Polskie podatki zazwyczaj mają charakter liniowy, dzięki czemu rząd może zwiększyć dochody podatkowe od pracowników, nie ponosząc przy tym wysokich kosztów wydajności.
Z drugiej strony problematyczne są podatki od nieruchomości wraz z osobnymi opłatami. Ponadto przedsiębiorcy mogą w rzeczywistości odpisać tylko 33,8% kosztów budynków przemysłowych (średnia stawka dla OECD wynosi 50,7%).
W jaki sposób powstawał system podatkowy w Polsce?
Polska osiągnęła niepodległość w 1918 r., co wymagało stworzenia nowego, ujednoliconego systemu podatkowego. Cel został zrealizowany 15 marca 1934 r., kiedy uchwalono Ordynację Podatkową. Na jej mocy zniesiono podatkowe regulacje procesowe państw zaborczych. II wojna światowa zniweczył wysiłki władz na długi czas.
Prace nad sprawami podatkowymi wznowiono w 1945 r., ponieważ budowa nowego, wydajnego systemu miały zapewnić państwu stabilne źródło dochodów. W 1950 r. Ministerstwo Skarbu przekształcono w Ministerstwo Finansów.
Jakie cele i funkcje pełnią podatki w Polsce?
Z jednej strony funkcje opodatkowania mają charakter obiektywny, czyli w głównej mierze – utrzymanie państwa –, z drugiej jednak zależą od transformacji ustrojowych i społeczno-gospodarczych. Podatki mogą pełnić następujące funkcje:
- fiskalną – dochody z podatku służą zasilaniu budżetu państwa lub samorządu terytorialnego,
- redystrybucyjną – podział dochodów budżetu państwa z podatków między obywatelami i związkami publicznoprawnymi,
- stymulacyjną – zwolnienia, ulgi i obniżone stawki podatkowe wywołują określone zjawiska gospodarcze,
- informacyjną – realizacja wpływów podatkowych wiele mówi o przebiegu procesów gospodarczych.
Cel gospodarczy podatków
Cel gospodarczy można zrealizować, gdy uznamy, że podatki są jednym z instrumentów inicjujących określone zjawiska makroekonomiczne. W zależności od sytuacji pobudzają lub utrudniają one rozwój gospodarczy. Podatki mogą również przyczynić się do wzrostu konkurencyjności państwa, które zostanie uznane za atrakcyjne inwestycyjnie.
Cel społeczny podatków
Cel społeczny jest osiągany poprzez oddziaływanie podatków na sferę społeczną. Może mieć ono charakter ogólny lub selektywny. W pierwszym przypadku podatki pomagają zmniejszyć nierówności społeczne (w tym dochodowe). W tym celu stosuje się takie rozwiązania jak:
- wprowadzenie progresywnego podatku spadkowego i dochodowych,
- wyłączenie z podatku dochodowego osób najuboższych,
- preferencyjne opodatkowanie dla osób samotnie wychowujących dzieci,
- wysokie opodatkowanie dóbr luksusowych,
- brak podatku na artykuły pierwszej potrzeby.
Podatki wspierają walkę z alkoholizmem, gdy ustawodawca wprowadzi większe stawki podatkowe na napoje z procentami. Ulga na dziecko to jeden z instrumentów polityki prorodzinnej, natomiast dochody podatkowe można przeznaczyć na finansowanie ośrodków pomocy społecznej. Z kolei selektywne oddziaływanie polega na zastosowaniu procedur dodatkowych. Państwo może wprowadzić system ulg dla przedsiębiorców, którzy przeznaczają część zysków na prace naukowo-badawcze. System podatkowy często pomaga rozwiązać kryzys mieszkaniowy. W tym celu władze mogą obniżyć podatek od kupna mieszkania lub domu.
Sprawdź też: Rola państwa w gospodarce – dostarczanie dóbr i usług dla społeczeństwa
Cel fiskalny podatków
Cel fiskalny polega na traktowaniu podatków jako kluczowego źródła dochodów budżetowych. Eksperci przypominają, że ich skala powinna przekraczać wpływy z pożyczek, opłat i cła. Dzięki temu mogą one pokryć główne wydatki państwowe. Aktualny system podatkowy w Polsce reguluje Konstytucja RP i Ordynacja Podatkowa z 29 sierpnia 1997 r. Ważną rolę odgrywają także osobne ustawy, np. dotyczące podatku PIT, VAT, czy CIT. Zgodnie z prawem zobowiązania, podatki i daniny można nałożyć tylko w drodze ustawy. Taka sama zasada obowiązuje w przypadku ustalanie stawek i zwolnień podatkowych.
