Rolnictwo należy do pierwszego sektora gospodarki, podobnie jak leśnictwo, łowiectwo, rybactwo i rybołówstwo. Obejmuje ono uprawę roślin i hodowlę zwierząt. Poza wytwarzaniem żywności rolnictwo koncentruje się na produkcji pasz i surowców dla przemysłu wytwórczego. Obecnie jego udział w tworzeniu PKB wynosi 2,2%, co jest charakterystyczne dla krajów wysoko rozwiniętych. W tym artykule wyjaśniamy, jakie są główne czynniki rozwoju rolnictwa!
Co wpływa na rozwój rolnictwa?
Rolnictwo w niektórych kategoriach powoli traci na znaczeniu, podczas gdy w innych, przede wszystkim związanych z bezpieczeństwem żywnościowym, zyskuje. Działalność gospodarcza i zaludnienie na obszarach wiejskich są silnie rozproszone. Wspomniane tereny są zróżnicowane w wymiarze regionalnym. W południowo-wschodniej Polsce znajduje się najwięcej gospodarstw rolnych, a najmniej występuje w północno-zachodniej części kraju. Zróżnicowanie regionalne w dużej mierze zależy od uwarunkowań historycznych. Spis Rolny 2020 wykazał też koncentrację, regionalizację i specjalizację produkcji rolnej. Obszary wiejskie zlokalizowane w pobliżu dużych miast zazwyczaj wyróżniają wyższym poziomem rozwoju niż te, oddalone od dużych ośrodków miejskich.
Do najważniejszych przyrodniczych czynników rozwoju rolnictwa zaliczamy klimat, żyzność gleby, ukształtowanie terenu i stosunki wodne. Najkorzystniejsze warunki panują na terenach nizinnych lub lekko falistych, ponieważ nie występują na nich zaawansowane procesy denudacyjne, ani gwałtowne spływy wód powierzchniowych. Obszary równinne znacznie ułatwiają pracę rolnikom. Z kolei tereny o dużym nachyleniu stoków nadają się do wypasu zwierząt.
Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Polsce
W Polsce dominują gleby brunatne i płowy, podczas gdy najlepsze – niektóre rędziny, czarne ziemie i czarnoziemy – stanowią tylko 2% użytków rolnych. W dolinach rzek występują mady, cechujące się dużą przydatnością rolniczą. Należy jednak zaznaczyć, że wymagają one zabezpieczenia terenu przed wylewami rzek i uregulowania stosunków wodnych. Najlepsze gleby występują na Żuławach Wiślanych, Nizinie Śląskiej i Wyżynie Lubelskiej, natomiast najgorsze – na północno-wschodnich obszarach bagiennych, granicznych pojezierzach i w górach. Lepsze gleby wykorzystuje się do uprawy roślin, z kolei gorsze służą jako łąki i pastwiska.
Warunki klimatyczno-glebowe w Polsce średnio sprzyjają rozwojowi rolnictwa, mimo to odgrywa ważną rolę na rynku produktów rolnych. Należy zaznaczyć, że zarządzanie również pozostawia wiele do życzenia.
Agroklimat obejmuje stany pogodowe występujące przez dłuższy czas na danym obszarze, wpływające na uprawę roślin i hodowlę zwierząt. Pojęcie odnosi się do:
- temperatury powietrznej i zależnej od niej długości okresu wegetacyjnego,
- nasłonecznienia,
- prędkości i kierunku wiatru,
- zachmurzenia,
- wielkości i rozkładu opadów,
- zjawisk pogodowych, takich jak przymrozek.
O okresie wegetacyjnym mówimy wtedy, gdy średnia dobowa temperatura powietrza wynosi powyżej 5 °C. Dzięki temu rośliny otrzymują ilość ciepła niezbędną do intensywnego rozwoju. W górach okres wegetacyjny trwa 100-150 dni, na Mazurach – 180-190 dni, a na Dolnym Śląsku, Kotlinie Sandomierskiej i Pobrzeżu Szczecińskim – do ponad 235 dni. Należy zaznaczyć, że jego długość zależy przede wszystkim od zmian klimatu.
Zmiany rozpoczęcia i zakończenia sezonu wegetacyjnego oddziałują na rozwój rolnictwa. Mogłyby one wpłynąć na:
- pojawienie się zaburzeń faz fenologicznych u niektórych roślin,
- zmiany struktury upraw, np. zaprzestanie uprawy roślin preferujących chłodnych roślin na rzecz gatunków ciepłolubnych,
- występowanie chorób i szkodników atakujących uprawy rolne, możemy do nich zaliczyć mączniaka rzekomego, mączniaka prawdziwego, rdzę, septoriozę, szarą pleśń,
- obfitość plonów, a także terminy siewu i zbiorów,
- wypas bydła.
Krótszy okres wegetacyjny utrudnia prawidłowy rozwój warzyw, buraków cukrowych i niektórych drzew owocowych. Z kolei dłuższy sezon wegetacyjny umożliwia wprowadzenie poplonów, które wykorzystuje się jako kiszonkę, siano lub zieloną masę. Oprócz tego zwiększają żyzność i aktywność biologiczną gleby. Poplony dostarczają jej dodatkowych składników mineralnych, przede wszystkim azotu.
Pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Polsce
Wśród czynników pozaprzyrodniczych (antropologicznych) wymienia się sposób gospodarowania, typ gospodarki rolnej, politykę rolną państwa, systemy uprawy roli, stosunki własnościowe i wielkość gospodarstw rolnych. W 2004. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej, od tego czasu musi przestrzegać przepisów Wspólnej Polityki Rolnej. Należy podkreślić, że produkcja rolna jest dofinansowana z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Polska zajmuje wysokie miejsce w rankingu najbardziej zmechanizowanych państw świata. Taka informacja niewiele mówi o jakości sprzętu, ale za to wskazuje na rozdrobnienie gospodarstw rolnych i niechęć do dzielenia się sprzętem. W 2017 r. GUS doliczył się niemal 1,5 mln ciągników, co oznacza, że mamy ich więcej niż Francja, Niemcy, Chiny i Rosja. Specjaliści podkreślają, że na jedną maszynę przypada mniej niż 10 ha powierzchni, a to oznacza, że nie wykorzystujemy jej mocy przerobowej.
Jakie czynniki wpływają na rozwój rolnictwa w Polsce? Ważną rolę odgrywa struktura wielkościowa i własnościowa gospodarstw domowych. W Polsce niemal 100% należą do rolników, przed 1989 r. stanowiły własność rządu. W województwach, w których działały Państwowe Gospodarstwa Rolne, średnia powierzchnia gospodarstw jest największa.
Regiony korzystne dla rolnictwa w Polsce
Jakie regiony mają korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa w Polsce? Możemy do nich zaliczyć kotliny podkarpackie, Żuławy Wiślane, Wyżynę Lubelską, Nizinę Śląską, Opolszczyznę, Równinę Pyrzycką, Kujawy i Ziemię Chełmińską. Ogólnie rzecz biorąc, warunki termiczne sprzyjają rozwojowi rolnictwa w Polsce. Pewną przeszkodą mogą być jednak wiosenne przymrozki, które wpływają niekorzystnie na uprawę niektórych owoców.
Roczna suma opadów w Polsce wynosi ponad 600 mm, ale problematyczny jest ich rozkład. Najwyższe opady występują na obszarach pojeziernych i górskich, które mają ograniczony potencjał produkcji rolnej, podczas gdy kluczowe tereny nizinne zmagają się z suszami. Nierzadko towarzyszą im gradobicia, wichury, burze i ulewy, które zagrażają uprawom.
Niewystarczające opady w maju i czerwcu mogą doprowadzić do uzyskania mniejszych plonów. Najbardziej niekorzystny wpływ na uprawy ma susza hydrologiczna, która przyczynia się do zmniejszenia przepływu w ciekach. Poziom lustra wody jest zdecydowanie niższy w zbiornikach i jeziorach. Przedłużający się brak opadów prowadzi do suszy glebowej (rolniczej), która zaburza rozwój roślin uprawnych. Ponadto ogranicza ona dostęp do składników pokarmowych pobieranych przez korzenie i znacząco utrudnia przeprowadzanie zabiegów agrotechnicznych.
Ważną rolę odgrywają też stosunki wodne, będące wypadkową klimatu i ukształtowania terenu. W Polsce występuje wiele zbiorników wód powierzchniowych i cieków, z kolei wody podziemne są położone dość płytko. Nie radzimy sobie jednak dobrze z wykorzystaniem ich w produkcji rolnej. W głównej mierze koncentrujemy się na melioracji terenów o nadmiernym uwodnieniu, dobrym przykładem są Żuławy Wiślane.
