Podczas gdy monety bulionowe mają ustaloną cenę, która zależy od zawartości kruszcu w stopie, stare monety mogą mieć dodatkowo wartość historyczną i kolekcjonerską. Co trzeba wziąć pod uwagę podczas wyceny takich monet, oprócz oczywistych wyznaczników, takich jak waga i kruszec?
Rzadkość emisji
Największą wartość mają złote monety historyczne o ograniczonej dostępności, które były produkowane w krótkich seriach lub nigdy nie trafiły do obiegu. Przykładem najrzadszej na świecie monety, która osiągnęła zawrotną cenę na aukcji, jest amerykański Double Eagle z 1933 roku, który w 2021 r. został sprzedany za 18 900 000 dolarów. Dużą wartość mają również monety Flowing Hair dollar z 1794 r. (12 000 000 dolarów) i Brasher Doubloon z literami EB na skrzydle z 1787 r. (9 360 000 dolarów).
Unikatowość numizmatów ocenia się na podstawie skali rzadkości monet – w Polsce najczęściej stosuje się skalę opracowaną przez Emeryka Hutten-Czapskiego, rozwiniętą później przez Edmunda Kopickiego:
- R* to 1 egzemplarz
- R8 to 2–3 egz.
- R7 to 4–6 egz.
- R6 to 7–25 egz.
- R5 to 26–120 egz.
- R4 to 121–600 egz.
- R3 to 601–3000 egz.
- R2 to 3001–15 000 egz.
- R1 to 15 001–80 000 egz.
- R to 80 001–400 000 egz.
- – to powyżej 400 000 egz.
Stan zachowania
Dla kolekcjonerów ogromne znaczenie ma kondycja monety historycznej, dlatego nawet niewielkie rysy mogą obniżyć cenę. Takie monety mają często powyżej stu lat, więc ich stan zachowania dużo mówi o historii danego egzemplarza. W najgorszym stanie są zazwyczaj monety obiegowe, które miały wielu właścicieli, a za najdroższe uznawane są egzemplarze w stanie menniczym. Monety z tego samego roku mogą więc mieć różną wartość w zależności od stanu zachowania. Każda stara moneta jest wyceniana na podstawie specjalnej skali (ang. grading), która różni się w zależności od kraju.
Skala polska
- Stan I (Menniczy, SM) – brak śladów zużycia i uszkodzeń, moneta nieużywana jako środek płatniczy.
- Stan II (Znakomity, ZN) – niewielkie ślady użytkowania i minimalne defekty powstałe podczas produkcji lub transportu.
- Stan III (Bardzo piękny, BP) – nieznaczne ślady zużycia w obiegu, lekkie wytarcia wyższych partii reliefu, drobne rysy.
- Stan IV (Piękny, P) – znaczne zużycie, które może wpływać na brak czytelności niektórych detali, ale moneta w takim stanie jest nadal rozpoznawalna.
- Stan V (Bardzo dobry, BD) – moneta jest znacznie zużyta, a niektóre detale, (np. pojedyncze litery legendy, rysunek, data, znak mennicy) są nieczytelne. Nadal można jednak zidentyfikować monetę.
- Stan VI (Dobry, DB) – większość detali jest zatarta, przez co identyfikacja monety jest możliwa głównie na podstawie jej wagi, średnicy, metalu i kontekstu znaleziska.
- Stan VII (Zły, Z) – moneta w najgorszym stanie, który uniemożliwia jednoznaczną identyfikację.
Międzynarodowa skala Sheldona
- 60–70 – stan menniczy
- 50, 53, 55, 58 – stan okołomenniczy
- 40, 45 – stan znakomity ++
- 20, 25, 30, 35 – stan znakomity +
- 12, 15 – stan znakomity
- 7, 8, 10 – stan bardzo dobry
- 4, 6 – stan dobry
- 2 – stan dostateczny
- 1 – stan zły, niedostateczny
W krajach anglojęzycznych stosowana jest też 7-stopniowa skala odpowiadająca tej polskiej: Uncirculated (UNC), Extra Fine (EF/XF), Very Fine (VF), Fine (F), Very Good (VG), Good (G), Poor (PR).
Data i miejsce emisji
Stare monety wyróżniają się wartością historyczną, dlatego duże znaczenie dla kolekcjonerów mają rok i miejsce wybicia. Najcenniejsze są monety pochodzące z okresów o szczególnym znaczeniu, takich jak przełomowe wydarzenia czy wojny. Dużą popularnością cieszą się też egzemplarze wybite przez mennice, które prowadziły swoją działalność przez krótki czas i dziś nie emitują już nowych monet.
Destrukty numizmatyczne
Prawdziwym białym krukiem w świecie kolekcjonerów są destrukty numizmatyczne, nazywane też błędami menniczymi. Należą do nich wadliwe egzemplarze monet obiegowych, które wybito z błędem, przez co ich wygląd odbiega od projektu. Najbardziej cenione są nietypowe destrukty, które opuściły mennicę i w takim stanie trafiły do obiegu.
Wyróżniamy trzy główne rodzaje błędów menniczych:
- Destrukty stempla – m.in. wypukłości w postaci linii, zanikające wypukłe elementy rysunku, zagniecenie stempla, efekt ducha (odbicie awersu na rewersie lub odwrotnie), efekt cienia (zdwojony rysunek).
- Destrukty procesu bicia – m.in. hybryda (rewers i awers należące do dwóch różnych monet), przesunięcie, odwrotka i skrętka (odwrócenie awersu i rewersu względem siebie o 180° lub mniej), sklejenie dwóch krążków, przylgnięcie do stempla, podwójne bicie, zapchany stempel.
- Destrukty krążka menniczego – m.in. niewłaściwa średnica, niewłaściwy metal, ciało obce w metalu.
Najdroższym destruktem numizmatycznym na świecie jest moneta 1943-D Bronze Lincoln Cent, która w 2010 r. została sprzedana za 1,7 miliona dolarów. Dlaczego jest tak cenny? W 1943 r. do produkcji centów zaczęto używać ocynkowanej stali, aby zaoszczędzić miedź na cele wojenne, lecz kilka krążków z brązu trafiło do produkcji. Najdroższy destrukt świata to jedyny znany egzemplarz z mennicy Denver Mint.
Gdzie wycenić stare monety?
Wyceną monet zajmują się firmy gradingowe – do najbardziej cenionych na świecie zaliczamy NGC (Numismatic Guaranty Corporation) i PCGS (Professional Coin Grading Service), choć do wyboru są też polskie firmy. Zanim jednak przekażesz starą monetę do profesjonalnego gradingu, sprawdź, czy ma ona jakąkolwiek wartość – w innym razie niepotrzebnie zapłacisz za usługę, której koszt przekroczy rzeczywistą cenę numizmatu.
Możesz to zrobić w jednym z oddziałów Mennicy Kapitałowej, laureata programu „Dobra Marka 2025”. Specjalista wstępnie określi wartość monety, a jeśli będzie nią zainteresowany, może złożyć ofertę i wypłacić gotówkę na miejscu.
