Gospodarkę narodową można podzielić na trzy sektory, pierwszy obejmujący leśnictwo, łowiectwo, rolnictwo i rybołówstwo, drugi – przemysł przetwórczy i budownictwo, a trzeci – szeroko rozumiane usługi. Przemysł to jedyny dział, zajmujący się wytwarzaniem środków pracy. Nic więc dziwnego, że wpływa on na tempo rozwoju gospodarczego. W tym artykule wyjaśniamy, jaką rolę odgrywa drugi sektor w naszym kraju!
Przemysł w Polsce – funkcje przemysłu
Przemysł odgrywa bardzo ważną rolę w gospodarce, ponieważ zajmuje się wytwarzaniem środków produkcji i konsumpcji. Odgrywa on ważną rolę w tworzeniu dochodu narodowego, co z kolei wpływa na sytuację w innych sektorach. Pobudza ich rozwój poprzez przyspieszenie procesu technologicznego i dostarczanie maszyn. Przemysł kształtuje też strukturę bilansu handlowego. Dobra materialne zaspokajają potrzeby ludzkie i poprawiają jakość życia.
Rozwój przedsiębiorstw przyczynia się do wzrostu zapotrzebowania na pracowników. Oprócz tego przemysł przyspiesza procesy urbanizacyjne. Wpływa również na przepływ informacji i towarów. Należy zaznaczyć, że wpływa on też na środowisko naturalne. Przemysł zmienia sposób zagospodarowania terenu. Przyczynia się do rozwoju okręgów przemysłowych i powstawania infrastruktury. Z drugiej strony, może on doprowadzić do dewastacji środowiska.
Rozwój przemysłu w Polsce
Wyróżniamy cztery etapy rozwoju przemysłu:
- Protoindustrializacja – rodziny robotnicze uczestniczyły w produkcji we własnych domach. Wykorzystywały przy tym surowce dostarczane im przez kupców, którzy z kolei odbierali wykonaną pracę. To właśnie ten etap zapoczątkował powstanie manufaktury.
- Uprzemysłowienie (industrializacja) – szybki rozwój przemysłu ciężkiego, który w dużym stopniu wpływa na tworzenie PKB i strukturę zatrudnienia.
- Dezindustrializacja – zmniejszenie powierzchni okręgów przemysłowych i ich restrukturyzacja. Spadek znaczenia tradycyjnych gałęzi przemysłu, szczególnie ciężkiego.
- Reindustrializacja – przemysł kapitałochłonny i surowcochłonny zostaje wyparty przez gałęzie, wymagających dużych nakładów na działalność badawczo-rozwojową i wysoko wykwalifikowanych pracowników.
Etapy rozwoju przemysłu w Polsce
Początki przemysłu na ziemiach polskich sięgają XIX wieku, kiedy nasz kraj znajdował się pod zaborami. W okresie wczesnokapitalistycznym (do 1850 r.) powstały zalążki współczesnych okręgów przemysłowych – górnośląski, staropolski, wałbrzyski, łódzki, warszawski, czy bielski. Poziom industrializacji różnił się od państwa zaborczego. Najszybciej proces przebiegał w zaborze pruskim, a najwolniej – w austriackim. Po zakończeniu I wojny światowej skoncentrowano się na odbudowie przemysłu i dynamiczną industrializacją. W 1936 r. rozpoczęto budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP-U), skoncentrowanego na przemyśle zbrojeniowym.
Po II wojnie światowej zdecydowano o upaństwowieniu przedsiębiorstw. Produkcja opierała się na planach gospodarczych: trzyletnim (1947-1949), sześcioletnim (1950-1955) i w kolejnych latach pięcioletnich. Do najważniejszych inwestycji przemysłowych zaliczamy: Tarnobrzeskie Zagłębie Siarkowe, Lubińsko-Głogowskie Zagłębie Miedziowe, Huta „Katowice” w Dąbrowie Górniczej i Huta „Warszawa”.
Po wojnie wprowadzono w Polsce gospodarkę centralnie sterowaną, w konsekwencji nie obowiązywały mechanizmy rynkowe. Rząd wyznaczył kierunki rozwoju przemysłu, przede wszystkim ciężkiego, który pochłaniał duże ilości energii, zasobów i kapitału. Oprócz tego władze określały ceny poszczególnych produktów. Ponadto rząd przygotowywał plany produkcji i decydował o kierunkach handlu.
Przyczyny i skutki restrukturyzacji przemysłu w Polsce
W latach 90 XX wieku konieczne stało się unowocześnienie procesów produkcyjnych, zmiany w strukturze branżowej przemysłu i poprawa wydajności. Aby to osiągnąć, rząd zdecydował o prywatyzacji i restrukturyzacji przedsiębiorstw. Ponadto ważną rolę odegrał kapitał zagraniczny. Przede wszystkim przyczynił się do wzrostu efektywności pracy. Oprócz tego wyznaczył nowe standardy, co doprowadziło do podniesienia kompetencji pracowników produkcji. To z kolei przyczyniło się do poprawy warunków zatrudnienia i wynagrodzenia. Obecność korporacji międzynarodowych wpłynęła również pozytywnie na konkurencyjność polskiego przemysłu. Firmy lokalne wdrażały nowe rozwiązania, aby utrzymać się na rynku.
Sprawdź też: Przemysł zaawansowanej technologii w Polsce
Do restrukturyzacji polskiego przemysłu doprowadziły przemiany gospodarcze, postęp technologiczny i zmieniające się potrzeby klientów. Dotyczyła ona przede wszystkim ośrodków surowcowych, w których dominował przemysł górniczy, hutniczy i wydobywczy. Przedsiębiorstwa państwowe zastępowano mniejszymi zakładami prywatnymi. Cechowały się wysoką wydajnością, nierzadko w ich rozwoju udział miał kapitał zagraniczny.
Jakie są pozytywne skutki restrukturyzacji przemysłu w Polsce? Można do nich zaliczyć:
- powstawanie zakładów produkcyjnych, przestrzegających normy ekologiczne i wdrażających nowoczesne technologie,
- wprowadzanie wydajnych metod organizacji i zarządzania,
- tworzenie nowych miejsc pracy,
- zakładanie działalności gospodarczych,
- chęć podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
- wzrost konkurencyjności na rynku zbytu, co przyczynia się do poprawy jakości produktów,
- napływ inwestycji zagranicznych,
- zróżnicowanie struktury przemysłu,
- redukcja kosztów produkcji.
Nie można jednak zapominać o negatywnych skutkach restrukturyzacji. W początkowej fazie należy się liczyć z masowymi zwolnieniami, co budzi niezadowolenie społeczne. Wiele osób czuje się bezradnych wobec nowej rzeczywistości. Mogą również wybuchać strajki przeciwko planowanym zwolnieniom. Przedsiębiorcy muszą wygospodarować środki na odprawy pracowników. Restrukturyzacja pociąga za sobą koszty na:
- zasiłki społeczne,
- przekwalifikowanie kadry,
- wprowadzanie nowych ciągów technologicznych,
- inwestycje ograniczające lub eliminujące negatywny wpływ przemysłu na środowisko naturalne,
- modernizację infrastruktury technicznej.
Ponadto kapitał zagraniczny może zagrozić rodzimym przedsiębiorstwom.
Który przemysł w Polsce rozwija się najsłabiej?
Największy kryzys odnotował przemysł lekki, zwłaszcza branża włókiennicza, skórzana i obuwnicza.
Jakie są główne gałęzie przemysłu w Polsce? Wynika to przede wszystkim z nowoczesnego wyposażenia przedsiębiorstw i bogatych złóż surowców mineralnych. Chociaż Polska słynie z wydobycia węgla i miedzi, eksperci wskazują też na perspektywiczne zasoby tytanu, uranu, złota i metali ziem rzadkich. W Polsce niezmiennie dominuje branża energetyczna i surowcowo-paliwowa. Wśród największych firm znajduje się Orlen S.A., PGE Polska Grupa Energetyczna, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazowe (PGNiG), KGHM Polska Miedź S.A., Enea, Tauron i Polskie Sieci Elektroenergetyczne.
Branża transportowa również prężnie się rozwija, ważną rolę odgrywa tu kapitał zagraniczny. Za istotną gałąź gospodarki uznajemy też przemysł elektroniczny i elektrotechniczny.
Prognozy dla polskiego przemysłu
Jakie są perspektywy rozwoju przemysłu w Polsce? Nasza gospodarka dynamicznie się rozwija, ale wydajność pracy wymaga jeszcze poprawy. Same koszty nie decydują o kondycji gospodarki, ważniejsza jest efektywność.
Inwestycje zagraniczne to szansa na wprowadzenie know-how, wykorzystywanego w produktach. Eksperci twierdzą, że Polacy są żądni sukcesu, dlatego wykazują się postawą przedsiębiorczą. Przedsiębiorstwa udoskonalają swoje produkty, które cieszą się dużym zainteresowaniem za granicą. Ponadto podejmują one działania zmierzające do obniżenia kosztów zużycia mediów energetycznych.
