Struktura zatrudnienia jest jednym z kluczowych wskaźników rozwoju gospodarczego kraju. Podczas analizy powinniśmy zwrócić uwagę na to, ile osób pracuje w poszczególnych sektorach gospodarki. Dzięki temu możemy porównać, jak wypada Polska na tle innych krajów UE. Należy zaznaczyć, że struktura zatrudnienia ciągle się zmienia, na co wpływa rozwój nowoczesnych technologii.
Co to jest struktura zatrudnienia?
Strukturę zatrudnienia powinniśmy rozpatrywać w dwóch ujęciach: mikro- i makroekonomicznym. Pierwszy przypadek dotyczy zazwyczaj jednego przedsiębiorstwa. Możemy sklasyfikować pracowników względem rodzaju wykonywanej pracy, wykształcenia, czy kwalifikacji. Ujęcie makroekonomiczne dotyczy całego kraju. Opiera się ono na podziale społeczeństwa według zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki.
Warto podkreślić, że struktura zatrudnienia zależy od poziomu rozwoju gospodarczego państwa. W krajach słabo rozwiniętych większość mieszkańców jest zatrudniona w rolnictwie, ponieważ pozwala im to zaspokoić podstawowe potrzeby życiowe. W państwach wysoko rozwiniętych odsetek osób pracujących w przemyśle i rolnictwie jest znacznie niższy. Zdecydowana większość mieszkańców jest zatrudniona w usługach, zwłaszcza specjalistycznych, związanych np. z ochroną zdrowia, technologią, czy finansami. Wynika to z komputeryzacji, automatyzacji i mechanizacji.
Struktura zatrudnienia – ujęcie mikroekonomiczne
Analizując strukturę zatrudnienia w firmie, weźmy pod uwagę trzy czynniki:
- status stanowiska,
- szansę na awans,
- stabilność zatrudnienia.
Na szczycie hierarchii zazwyczaj znajduje się kadra kierownicza, która posiada najwyższe kwalifikacje i bogate doświadczenie zawodowe. Dzięki temu może ona liczyć na stabilność zatrudnienia i atrakcyjne wynagrodzenie. Osoby na niższych stanowiskach otrzymują mniejsze pensje, ponadto mają one niewielkie szanse na awans. Ich zatrudnienie zależy od sytuacji ekonomicznej. To oznacza, że spowolnienie gospodarcze może się wiązać z utratą pracy.
Z drugiej strony eksperci przypominają, że prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa zależy od tego, czy zachowa równowagę między kadrą kierowniczą a pracownikami na niższych stanowiskach. Braki personalne na najwyższych szczeblach mogą jednak wskazywać na utratę płynności finansowej.
Jakie są sektory zatrudnienia w Polsce?
Istnieją trzy główne sektory gospodarki:
- rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybołówstwo,
- budownictwo i przemysł,
- usługi:
- podstawowe (edukacja, wymiar sprawiedliwości, handel, gastronomia, usługi fryzjerskie, instytucje finansowe i ubezpieczeniowe),
- specjalistyczne (marketing, reklama, usługi medyczne, zarządzanie przedsiębiorstwami, przetwarzanie informacji).
Według danych opublikowanych przez GUS stopa bezrobocia w marcu 2024 r. wyniosła 5,3%.
Jak prezentuje się struktura zatrudnienia w Polsce?
Od 1990 r. w Polsce działa społeczna gospodarka rynkowa, oparta na wolności wyboru, konkurencyjności, innowacyjności, solidarności, dialogu, współpracy i własności prywatnej.
Struktura zatrudnienia wpływa na kierunek rozwoju państwa. Dzięki wnikliwej analizie możemy lepiej dostosować system edukacji do potrzeb rynku pracy. To również jeden z parametrów, który pozwala zakwalifikować kraj do słabo, średnio lub wysoko rozwiniętych państw. Zmiany w strukturze zatrudnienia należą do najbardziej dynamicznych zjawisk społeczno-gospodarczych.
Polski rynek opierał się przede wszystkim na rolnictwie przez wiele lat. Sytuacja zaczęła się zmieniać po 1989 roku. Przez kolejne dziesięciolecia struktura zatrudnienia w Polsce ulegała licznym modyfikacjom. Do transformacji przyczyniło się wejście do UE i tworzenie Specjalnych Stref Ekonomicznych. Zmieniło się też nasze podejście do pracy. Obecnie wiele osób decyduje się na przekwalifikowanie. Rzadko zdarzają się przypadki, żeby ktoś przepracował 20-30 lat w jednej firmie. Przebranżowienie wymaga zaangażowania, ale jest jak najbardziej możliwa.
Przeczytaj także: Wzrost gospodarczy w Polsce – korzyści, wyzwania i perspektywy rozwoju
Sektor rolnictwa
Główny Urząd Statystyczny podkreśla, że w ciągu ostatnich 10 lat zatrudnienie w rolnictwie zmniejszyło się o 25,6%. Z publikacji „Polska w liczbach 2023” wynika, że w I sektorze pracuje 8,2% osób. Należy zaznaczyć, że obejmuje on nie tylko rolnictwo, lecz także rybołówstwo, leśnictwo i przemysł wydobywczy. Wynika to przede wszystkim z migracji ludności ze wsi do miast, na którą czekają atrakcyjniejsze oferty pracy. Spadek zatrudnienia w rolnictwie jest także związany z mechanizacją. Warto zauważyć, że nie prowadzi on do obniżenia skali produkcji rolnej.
Struktura zatrudnienia w rolnictwie jest bardzo zróżnicowana. Najwięcej terenów rolniczych znajduje się na wschodzie kraju. W tym regionie 20-25% ludności utrzymuje się z pracy na roli. Z kolei najmniejszy odsetek użytków rolnych występuje na Śląsku, gdzie dominuje przemysł wydobywczy. Co więcej, wzrosła liczba dużych gospodarstw nastawionych na produkcję i eksport. Na sytuację w sektorze wpłynęło wejście Polski do UE, co wiązało się z dopłatami dla rolników.
Sektor przemysłowy
Badania pokazują, że w 2022 r. w sektorze przemysłu i budownictwa pracowało 30,7% osób, podobnie jak rok wcześniej. Eksperci podkreślają, że zatrudnienie można znaleźć m.in. w przedsiębiorstwach zajmujących się pozyskiwaniem i przetwarzaniem surowców mineralnych. Sytuacja we wspomnianej gałęzi gospodarki jest dynamiczna, przede wszystkim z powodu stanu środowiska naturalnego. Unia Europejska regularnie wprowadza nowe obostrzenia, co zmusza przedsiębiorstw do modyfikacji sytuacji wydobycia surowców. Na uwagę zasługuje też szeroko zakrojona mechanizacja.
Z drugiej strony przemysł lekki (obejmujący m.in. produkcję tkanin, odzieży, obuwia i galanterii skórzanej) nie radzi sobie najlepiej. Większe ośrodki (zwłaszcza Łódź) zmieniają charakter na bardziej usługowy.
Przemysł najsilniej rozwinął się na terenach południowej i centralnej Polski. Wiele przedsiębiorstw ma swoje siedziby w Warszawie, ale zakłady znajdują się w innych regionach. Kluczową rolę odgrywa przemysł energetyczny i wydobywczy.
Do największych firm przemysłowych zaliczamy:
- Orlen S.A.,
- PGE Polska Grupa Energetyczna S.A.,
- LG Energy Solution Wrocław Sp. z o.o.,
- PGNIG Obrót Detaliczny Sp. z o.o.,
- KGHM Polska Miedź,
- Arcelormittal Poland SA,
- ENEA SA,
- Grupa Azoty SA,
- Jastrzębska Spółka Węglowa SA.
Sektor motoryzacyjny również odgrywa ważną rolę w polskim przemyśle. Dobrze prosperuje fabryka Opla, Volkswagena, MAN, czy Firma Oponiarska Dębica S.A.
Sektor usług
Podobnie jak w innych sektorach struktura zatrudnienia w Polsce jest silnie zróżnicowana przestrzennie. Najwięcej firm ma swoją siedzibę w dużych miejscowościach, przy czym pozycję lidera zajmuje Warszawa. W całym kraju rozwija się turystyka, a największą popularnością cieszą się Mazury, wybrzeże i góry.
Wzrost zatrudnienia w usługach był związany z upadkiem zakładów przemysłowych. W 2022 r. we wspomnianym sektorze pracowało 60,6% wszystkich zatrudnionych. Zbliża to Polskę do krajów wysoko rozwiniętych, w których odsetek wynosi 70-80%.
Jakie czynniki mają wpływ na strukturę zatrudnienia w Polsce?
Na strukturę zatrudnienia w Polsce wpływają przede wszystkim:
- sytuacja na rynku – popyt i podaż na produkty oraz usługi, ceny surowców,
- postęp technologiczny,
- polityka państwa,
- wahania strukturalne w podstawowych sektorach gospodarki,
- zmiany klimatyczne,
- demografia,
- wykształcenie,
- migracja ludności.
Jaki wpływ ma bezrobocie na strukturę zatrudnienia w Polsce?
Pod koniec XX wieku pojawił się ogromny problem bezrobocia na obszarach rolniczych i przemysłowych. Do głównych przyczyn należały:
- bankructwo dużych zakładów przemysłowych,
- zaniedbanie sektora usług,
- nadmierna rozbudowa przemysłu ciężkiego, jednocześnie zbyt małe nakłady na handel i przemysł lekki,
- rozwój nowoczesnych technologii,
- upadek Państwowych Gospodarstw Rolnych, czyli PGR-ów,
- niechęć do przebranżowienia,
- niedopasowanie szkolnictwa do realiów gospodarczych,
- wkroczenie pokolenia wyżu demograficznego w wiek produkcyjny,
- niechęć do przeprowadzki,
- wysokie koszty prowadzenia działalności, co zniechęcało przedsiębiorców do tworzenia nowych miejsc pracy.
Sprawdź też: Bezrobocie w Polsce na przestrzeni lat – co mogło wpłynąć na zmiany?
Bezrobocie strukturalne – na czym polega? Wspomniane zjawisko kojarzy się przede wszystkim z brakiem pracy, należy jednak pamiętać, że dotyczy różnych aspektów. Bezrobocie strukturalne powstaje wówczas, gdy wykształcenie i doświadczenie bezrobotnych są nieadekwatne do potrzeb rynku pracy. Aby tego uniknąć, należy dostosować system szkolnictwa do aktualnej sytuacji.
