Eksperci podkreślają, że kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu systemu finansowego odgrywają instytucje takie jak zakłady ubezpieczeń, fundusze inwestycyjne, banki, towarzystwa emerytalne, firmy ubezpieczeniowe, SKOK-i, czy domy maklerskie. Obecnie działalność banków nie ogranicza się do wypłaty klientom środków pieniężnych zdeponowanych na rachunku. Instytucje pośredniczą w obrocie papierami wartościowymi, świadczą usługi sejfowe, czy udzielają pożyczek i kredytów. Sprawdź, jak wygląda współczesny system bankowy w Polsce!
System bankowy – czym jest?
System bankowy zazwyczaj definiuje się jako całokształt instytucji bankowych, a także zbiór zasad określających ich wzajemne zależności i relacje z otoczeniem. Ważną rolę odgrywają też organy i podmioty, które powstały po to, żeby działać na rzecz banków i ich klientów. Wyróżniamy dwa poziomy:
- bankowości centralnej,
- bankowości operacyjnej.
Należy zauważyć, że pomiędzy nimi występują związki o charakterze funkcjonalnym. W Polsce sieć bezpieczeństwa finansowego tworzy Narodowy Bank Polski, Komisja Nadzoru Finansowego i Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
Jak wygląda struktura systemu bankowego w Polsce? Składa się ona z następujących elementów:
- Narodowy Bank Polski (NBP) – prowadzi politykę pieniężną państwa, zarządza rezerwami dewizowymi Polski i wspiera rozwój systemu płatniczego. Ponadto obsługuje Skarb Państwa i wspiera stabilność finansową (m.in. rynku bankowego). NBP prowadzi też działalność emisyjną, edukacyjną i informacyjną,
- KNF (Komisja Nadzoru Finansowego) – kontroluje działania rynku finansowego,
- Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) – zapewnia stabilność krajowego systemu finansowego. Instytucja gwarantuje depozyty w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (SKOK-ach) i bankach. Ponadto odpowiada za prawidłowe przeprowadzenie restrukturyzacji instytucji bankowych zagrożonych upadłością,
- instytucje pomocnicze,
- banki spółdzielcze i komercyjne – gromadzą środki pieniężne klientów, udzielają im kredytów i pożyczek. Oprócz tego umożliwiają one założenie lokaty. W lutym 2024 KNF podała, że w Polsce działa 554 podmiotów: 29 banków komercyjnych i 491 banków spółdzielczych.
Jaki system bankowy występuje w Polsce?
W Polsce obowiązuje dwuszczeblowy system bankowy, tworzy go bowiem bank centralny (NBP) i banki komercyjne. Oparty jest na modelu kontynentalnym, co oznacza, że nie oddziela on banków komercyjnych od inwestycyjnych. Obowiązuje nie tylko w Polsce, lecz także w Niemczech, Japonii, Francji, Grecji, Portugalii, Włoszech, czy Hiszpanii.
Przy okazji warto wyjaśnić, czym charakteryzuje się anglosaski model systemu finansowego. W tym przypadku kluczową rolę odgrywają banki inwestycyjne. Wspomniane instytucje specjalizują się w bezpośrednim transferze oszczędności na rynek kapitałowy i finansowy. Z kolei banki komercyjne zajmują się bieżącą obsługą klientów. Taki model występuje w Wielkiej Brytanii, Australii, Kanadzie, USA, Nowej Zelandii, Meksyku, Holandii, czy Indiach.
Sprawdź też: Zasady funkcjonowania banków w Polsce – co warto wiedzieć?
Kto nadzoruje system bankowy w Polsce?
KNF (Komisja Nadzoru Finansowego) kontroluje sektor bankowy w Polsce. Organ został utworzony w 2006 r. na mocy ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym. Czuwa nie tylko nad jego prawidłowym funkcjonowaniem, lecz także dba o to, żeby był bezpieczny, stabilny i przejrzysty. KNF chroni również interesy uczestników rynku, przede wszystkim dostarcza im wiarygodne informacje na temat działania poszczególnych podmiotów. Z kolei prace KNF nadzoruje Prezes Rady Ministrów.
Instytucje składają się na polski system bankowy
Do instytucji wspomagających system bankowy zaliczamy Biuro Informacji Kredytowej (BIK). Gromadzi i udostępnia informacje na temat historii kredytowej klientów banków, parabanków i SKOK-ów. Dzięki temu instytucje mogą sprawdzić, czy wnioskodawcy terminowo spłacali swoje zobowiązania. Na tej podstawie oblicza się ryzyko kredytowe, należy jednak zaznaczyć, że nie jest to jedyne kryterium.
Związek Banków Polskich pośredniczy między bankami a organami państwowymi. Ponadto bierze udział w przygotowywaniu aktów prawnych, dotyczących sektora bankowego. Oprócz tego stwarza sprzyjające warunki dla rozwoju wspomnianego sektora. Ważną rolę odgrywa również Krajowa Izba Rozliczeniowa, która pozwala bezpiecznie wykonywać przelewy międzybankowe.
Rodzaje banków w Polsce
Ze względu na rodzaj świadczonych usług, wyróżniamy następujące rodzaje banków:
- specjalistyczne,
- inwestycyjne,
- korporacyjne,
- hipoteczne,
- detaliczne,
- uniwersalne.
Banki uniwersalne kierują swoją ofertę do klientów masowych. Wspomniane podmioty zarządzają powierzonymi aktywami, prowadzą rozliczenia i emitują papiery wartościowe. Oprócz tego zajmują się działalnością inwestycyjną, ubezpieczeniową i maklerską.
Jeśli za główne kryterium przyjmiemy formę organizacyjno-prawną, wyróżniamy trzy rodzaje banków – spółka akcyjna, spółdzielczy i państwowy.
Banki komercyjne i banki spółdzielcze
Banki komercyjne to instytucje prywatne, które działają zgodnie z logiką gospodarki rynkowej. Wspomniane podmioty wybierają te produkty, pozwalające im zmaksymalizować wyniki finansowe. Oferują szeroką gamę produktów i usług, dzięki czemu mogą je dostosować do różnych grup klientów. Bank komercyjny proponuje m.in. konta osobiste, kredyty, pożyczki i karty kredytowe. Należy zaznaczyć, że pobierają opłaty za swoje usługi.
Z kolei banki spółdzielcze działają w interesie swoich członków, którzy są ich współwłaścicielami i posiadają równe prawa. Świadczą usługi finansowe, kierując się zasadą wspólnoty i wzajemnej pomocy. Depozyty i oszczędności wpłacane przez jednych członków wykorzystywane są do udzielania kredytów i pożyczek innym członkom. Banki spółdzielcze zazwyczaj działają w małych miejscowościach. Udziałowcy mogą głosować na walnym zgromadzeniu i uczestniczyć w podziale zysków.
Banki spółdzielcze i komercyjne posiadają stosowną licencję i podlegają kontroli organów regulacyjnych. Czym różnią się wspomniane podmioty? Bank spółdzielczy stawia na pierwszym miejscu potrzeby i interesy członków, wspierając poczucie przynależności. Z kolei banki komercyjne są ukierunkowane na zysk. Niektóre instytucje specjalizują się w określonych usługach, podczas gdy inne mają w swojej ofercie większość produktów bankowych.
Przeczytaj także: Referencyjna stopa procentowa NBP – czym jest i co na nią wpływa?
Parabanki – co to?
Mianem parabanków określamy instytucje finansowe, które działają poza tradycyjnym systemem bankowym w Polsce. Udzielają pożyczek klientom, ale nie mogą przyznać im kredytów, ani przyjmować depozytów. Należy zaznaczyć, że działalność depozytowa jest przewidziana wyłącznie dla banków i SKOK-ów. Zanim złożymy wniosek o pożyczkę, powinniśmy się zastanowić, czy chcemy skorzystać z usług instytucji, która nie podlega ścisłemu nadzorowi KNF. Dodatkowo nie możemy liczyć na pomoc Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w razie ogłoszenia upadłości przez firmę.
Nie oznacza to jednak, że działalność parabanków nie podlega żadnej kontroli. Tego typu instytucje muszą uzyskać wpis do rejestru KNF, ponadto są one obowiązane sprawdzać zdolność kredytową klientów. Niektóre firmy należą do Polskiego Związku Instytucji Pożyczkowych, co wskazuje na wysoką jakość usług i etyczne postępowanie. Aby upewnić się, że dany parabank jest wiarygodny, zajrzyjmy na stronę Komisji Nadzoru Finansowego. Znajdziemy na niej Listę Ostrzeżeń Publicznych, dzięki której sprawdzimy, czy firma działa zgodnie z prawem.
Funkcje systemu bankowego w Polsce
System bankowy w Polsce pełni następujące funkcje:
- Finansowo-doradczą – wspiera klientów indywidualnych i dba o ich interesy.
- Rozliczeniową – przekazuje środki pieniężne od dłużników do wierzycieli.
- Alokacyjną – umożliwia przepływ środków finansowych z mniej do bardziej wydajnych dziedzin gospodarki.
- Regulacyjną – kontroluje podaż pieniądza, uwzględniając przy tym jego popyt. Należy bowiem pamiętać, że NBP nie może dodrukować pieniędzy bez pokrycia.
- Depozytowo-kredytową – dotyczy przekształcania depozytów w pożyczki i kredyty.
- Emisyjną – NBP ma wyłączne prawo do emitowania znaków pieniężnych, będących prawnych środkiem płatniczym w Polsce.
- Stymulacyjną – wpływa na rozwój lokalnej przedsiębiorczości, ponieważ bank przekazuje kapitał.
