Jak zapewne wiesz, jedno z głównych zadań państwa polega na prowadzeniu polityki fiskalnej i pieniężnej. Drugą z nich powierza się najczęściej przedstawicielom banku centralnego, który powinien stanowić w pełni niezależną instytucję finansową. Wiemy jednak również, że niektóre państwa gospodarczo i finansowo radzą sobie świetnie, podczas gdy inne pozostają w tyle. Ekspansywna polityka monetarna to przykład działania banku centralnego, które ma na celu stymulację gospodarki. Dlaczego nie zawsze można je podjąć? I na czym ono właściwie polega? Poniżej udzielamy odpowiedzi na te pytania.
Ekspansywna polityka monetarna – narzędzie banku centralnego
Nie sposób mówić o ekspansywnej polityce monetarnej bez omówienia funkcji, które pełni bank centralny. Odgrywa on bowiem kluczową rolę w gospodarce kraju. Aby jego działania przynosiły pożądane, korzystne dla państwa efekty, powinien on być instytucją niezależną od rządu. Bank centralny odpowiada za za formułowanie i realizację polityki monetarnej, czyli kontrolowanie podaży pieniądza i poziomu stóp procentowych w kraju. Ma on zatem kilka podstawowych zadań, do których należy:
- emisja waluty (np. złotego w Polsce) i kontrola podaży pieniądza w kraju,
- zarządzanie poziomem stóp procentowych i kontrolowanie polityki kredytowej,
- utrzymywanie stabilności finansowej i zapobieganie kryzysom finansowym,
- wspieranie wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia w kraju,
- utrzymywanie dobrych relacji z instytucjami finansowymi w innych krajach w celu zapewnienia równowagi gospodarczej.
Zanim przejdziemy do omówienia ekspansywnej polityki monetarnej, warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt. Stopień niezależności banku centralnego od rządu różni się w poszczególnych krajach. Może on zmieniać się w zależności od sytuacji politycznej i gospodarczej. Ciekawym przykładem jest Polska – w ostatnich latach wyraźnie uwydatniła się zależność prezesa NBP od członków partii rządzącej. Zasadę niezależności banków centralnych od rządu konsekwentnie narusza się między innymi w Chinach i Rosji. Bank Centralny Republiki Turcji jest niezależny, ale rząd turecki ma wpływ na jego funkcjonowanie. Może bowiem powołać i odwołać jego prezesa. Podobna sytuacja ma miejsce w Indiach. Ministerstwo Finansów Indii ma prawo do wyznaczania dyrektorów banku, a jego przedstawiciele zasiadają w Radzie Zarządzającej.
Czym jest ekspansywna polityka monetarna?
Ekspansywna polityka monetarna to rodzaj polityki pieniężnej, w której bank centralny dąży do zwiększenia podaży pieniądza w gospodarce. Zazwyczaj robi to poprzez obniżenie stóp procentowych lub zakup aktywów finansowych na rynku. Stosuje się ją w celu stymulowania gospodarki (działania te pobudzają inwestycje), zwiększenia wydatków konsumpcyjnych i zmniejszenia poziomu bezrobocia.
Ekspansywną politykę monetarną stosuje się przede wszystkim w następujących sytuacjach:
- W okresie recesji lub spowolnienia gospodarczego. W celu zwiększenia popytu na dobra oraz usługi i pobudzenia gospodarki, bank centralny może obniżyć stopy procentowe i zwiększyć podaż pieniądza. To z kolei stymuluje wydatki inwestycyjne i konsumpcyjne.
- W przypadku, gdy bezrobocie utrzymuje się na wysokim poziomie. Bank centralny może wówczas zastosować ekspansywną politykę monetarną, aby pobudzić gospodarkę i stworzyć nowe miejsca pracy.
- W sytuacji, gdy inflacja jest zbyt niska. W dzisiejszych realiach trudno nam w to uwierzyć, jednak permanentnie niski poziom inflacji lub jej brak jest tak samo niepożądany, jak jej wysokie wskaźniki. Ekspansywna polityka monetarna może być stosowana w celu zwiększenia inflacji, a tym samym uniknięcia deflacji. To z kolei może jednak prowadzić do spadku wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Dlatego tak ważne jest, aby podejmowane działania były dobrze przemyślane i zrównoważone. Przedstawiciele banków centralnych muszą uważnie obserwować sytuację na rodzimym rynku. Rozwiązania, które świetnie sprawdziły się zagranicą, mogą bowiem okazać się nietrafione w naszych realiach.
Skutki ekspansywnej polityki monetarnej
Warto zaznaczyć, że stosowanie ekspansywnej polityki monetarnej wiąże się z ryzykiem. Może ono doprowadzić nie tylko do tego, że inflacja wymknie się spod kontroli, ale także do powstania bańki spekulacyjnej.
Bańka spekulacyjna to sytuacja, w której ceny aktywów takich jak nieruchomości, akcje, kryptowaluty, surowce czy dzieła sztuki osiągają sztucznie zawyżony poziom. Inwestorzy są bowiem przekonani, że cena ta będzie nadal rosła w przyszłości. To z kolei mogłoby umożliwić im osiągnięcie wysokich zysków. Popyt na aktywa powoduje dalszy wzrost ich ceny. W pewnym momencie jednak, z różnych powodów, następuje jej gwałtowny spadek. To prowadzi do załamania bańki spekulacyjnej. W jego wyniku inwestorzy tracą znaczną część swojego kapitału. Bańki spekulacyjne są niebezpieczne dla całej gospodarki, ponieważ mogą prowadzić do niekontrolowanego wzrostu cen. Kończy się on krachem, co z kolei może prowadzić do kryzysu finansowego i gospodarczego.
Jak widzisz, działania, które czasami wydają nam się irracjonalne, znajdują swoje uzasadnienie w sytuacji rynkowej i polityce pieniężnej danego kraju. Trudno dziwić się inwestorom, którzy podążają za panującymi trendami i starają się nie wypaść z giełdowej gry. Dlatego ekspansywna polityka monetarna musi być prowadzona w sposób niezwykle rozważny i przemyślany. Jej konsekwencje mogą bowiem wpłynąć niekorzystnie nie tylko na państwową, ale także regionalną, a nawet globalną gospodarkę.
